Przejście ewakuacyjne to fundamentalny element systemu bezpieczeństwa każdego budynku. Jego prawidłowe zaprojektowanie, wykonanie i oznakowanie może decydować o życiu i zdrowiu ludzi w przypadku pożaru lub innego niebezpieczeństwa. Czym dokładnie jest przejście ewakuacyjne i jakie warunki musi spełniać, aby skutecznie chronić użytkowników obiektu?
Zgodnie z polskimi przepisami, w szczególności z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225 t.j.), z każdego miejsca w pomieszczeniu, w którym mogą przebywać ludzie, należy zapewnić odpowiednie warunki do ewakuacji. Kluczowym pojęciem jest tu „przejście ewakuacyjne”, definiowane jako:
„odległość od najdalszego miejsca, w którym może przebywać człowiek, do wyjścia ewakuacyjnego prowadzącego na drogę ewakuacyjną, do innej strefy pożarowej lub na zewnątrz budynku”.
Podstawa prawna dla budowy przejść ewakuacyjnych to Rozdział 4 Rozporządzenia MI z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225 t.j.).
Tak, istnieje rozróżnienie pomiędzy tymi pojęciami, chociaż są one ze sobą ściśle powiązane i często używane zamiennie w języku potocznym.
Można więc powiedzieć, że przejście ewakuacyjne jest częścią składową całej drogi ewakuacyjnej, a konkretnie jej początkowym etapem wewnątrz pomieszczenia.
Aby przejście ewakuacyjne spełniało swoją funkcję, musi odpowiadać szeregowi wymagań technicznych. Najważniejsze z nich omawiamy poniżej.
Maksymalna długość przejścia ewakuacyjnego jest ściśle określona i zależy od rodzaju strefy pożarowej oraz przeznaczenia budynku. Przykładowo:
Warto zaznaczyć, że w określonych przypadkach, np. przy większej wysokości pomieszczenia (powyżej 5 m) lub zastosowaniu stałych samoczynnych urządzeń gaśniczych wodnych lub samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemu wykrywania dymu, dopuszcza się zwiększenie tych odległości nawet o 50% (zgodnie z § 237 ust. 3 i 4). Dokładne wytyczne znajdują się w § 237 wspomnianego rozporządzenia.
Szerokość przejścia ewakuacyjnego w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi oblicza się proporcjonalnie do liczby osób, dla których jest ono przewidziane.
Zgodnie z § 237 ust. 7 Rozporządzenia, przyjmuje się co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 0,9 m. W przypadku przejść służących do ewakuacji nie więcej niż 3 osób, szerokość może być mniejsza niż 0,9 m – zgodnie z interpretacjami przyjmuje się wówczas min. 0,8 m jako bezpieczną wartość.
Z kolei § 242 ust. 1 określa minimalną szerokość poziomych dróg ewakuacyjnych na 1,4 m, dopuszczając zmniejszenie do 1,2 m, jeśli droga jest przeznaczona do ewakuacji nie więcej niż 20 osób. Choć „przejście ewakuacyjne” i „pozioma droga ewakuacyjna” to formalnie różne elementy, ich szerokości muszą gwarantować swobodny przepływ ewakuujących się osób.
Kolejnym istotnym parametrem jest wysokość. Zgodnie z § 242 ust. 3 Rozporządzenia, wysokość drogi ewakuacyjnej (a więc i przejścia stanowiącego jej część lub do niej prowadzącego) powinna wynosić co najmniej 2,2 m. Dopuszcza się lokalne obniżenia do 2 m na odcinku nie dłuższym niż 1,5 m na każde 10 m długości drogi ewakuacyjnej, pod warunkiem że jest to odpowiednio oznakowane.
Oprócz odpowiednich wymiarów samego przejścia istotne znaczenie mają również elementy umożliwiające opuszczenie pomieszczenia i kontynuowanie ewakuacji, czyli wyjścia ewakuacyjne.
Najważniejszym elementem umożliwiającym opuszczenie pomieszczenia w czasie zagrożenia pożarowego są drzwi ewakuacyjne.
Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz (§ 236 ust. 4 rozporządzenia). Jest to niezbędne dla uniknięcia blokowania drogi ucieczki przez napierający tłum. Wymaganie to nie dotyczy budynków wpisanych do rejestru zabytków. Co więcej, skrzydła drzwi stanowiących wyjście na drogę ewakuacyjną nie mogą, po ich całkowitym otwarciu, zmniejszać wymaganej szerokości tej drogi, chyba że są wyposażone w urządzenia samoczynnie je zamykające (§ 242 ust. 4). Drzwi wieloskrzydłowe powinny mieć co najmniej jedno skrzydło nieblokowane, umożliwiające otwarcie bez użycia klucza.
Przejścia ewakuacyjne, jako część dróg ewakuacyjnych, powinny być wykonane z materiałów niepalnych i zapewniać odpowiednią klasę odporności ogniowej, zgodnie z wymogami dla dróg ewakuacyjnych. Niedopuszczalne jest stosowanie na drogach ewakuacyjnych materiałów łatwopalnych, a zwłaszcza intensywnie dymiących w czasie pożaru, oraz składowanie przedmiotów, które mogłyby utrudnić ewakuację lub przyczynić się do rozprzestrzeniania ognia. Obudowa i wydzielenia dróg ewakuacyjnych muszą spełniać określone klasy odporności ogniowej (np. REI 60 dla poziomych dróg ewakuacyjnych w budynkach średniowysokich ZL).
W zależności od klasy odporności ogniowej budynku, przejścia i drzwi ewakuacyjne mogą również wymagać klasy dymoszczelności (np. Sa, S200), zapobiegającej rozprzestrzenianiu się dymu.
Nawet najlepiej zaprojektowane przejście ewakuacyjne nie spełni swojej funkcji, jeśli nie będzie odpowiednio oznakowane. Zasady oznakowania dróg i wyjść ewakuacyjnych reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2010 r. Nr 109, poz. 719) oraz Polskie Normy, w szczególności PN-EN ISO 7010 (graficzne symbole bezpieczeństwa, w tym znaki ewakuacyjne) oraz wciąż przywoływana w niektórych kontekstach PN-92-N-01256-02 (znaki bezpieczeństwa - ochrona przeciwpożarowa).
Najważniejsze zasady dotyczące oznakowania:
Systemy alarmowe odgrywają ważną rolę w procesie ewakuacji. Ich podstawowym zadaniem jest jak najszybsze poinformowanie osób przebywających w budynku o wykrytym zagrożeniu (np. pożarze) i konieczności natychmiastowego opuszczenia obiektu. Skuteczny system alarmowy, najczęściej dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO) lub system sygnalizacji pożarowej (SSP) zintegrowany z odpowiednimi urządzeniami alarmowymi, inicjuje ewakuację, dając ludziom cenny czas na bezpieczne dotarcie do wyjść. W niektórych systemach komunikaty głosowe mogą również kierować ewakuacją, wskazując odpowiednie drogi i wyjścia, co jest szczególnie istotne w dużych i skomplikowanych obiektach. Szybkie i jednoznaczne zaalarmowanie minimalizuje panikę i chaos, usprawniając cały proces ewakuacji.
Systemy alarmowe mogą być również zintegrowane z automatyką przeciwpożarową, np. systemem oddymiania, sterowaniem klapami pożarowymi, monitoringiem pożarowym czy kontrolą dostępu – co dodatkowo zwiększa bezpieczeństwo ewakuacji.
Przejście ewakuacyjne to nie tylko korytarz czy drzwi. To starannie zaplanowany i wykonany element infrastruktury budynku, który musi spełniać rygorystyczne normy prawne i techniczne. Odpowiednia długość, szerokość, wysokość, materiały konstrukcyjne oraz przede wszystkim czytelne i jednoznaczne oznakowanie to czynniki, które w sytuacji kryzysowej ratują życie. Dlatego tak ważne jest, aby zarówno projektanci, wykonawcy, jak i zarządcy budynków przykładali najwyższą wagę do kwestii związanych z przejściami ewakuacyjnymi, regularnie kontrolując ich stan i zgodność z przepisami.
Należy pamiętać, że za zapewnienie właściwego stanu technicznego przejść i dróg ewakuacyjnych odpowiada właściciel lub zarządca obiektu. W praktyce oznacza to konieczność przeprowadzania regularnych przeglądów oraz szybkiego usuwania wszelkich nieprawidłowości.
